Nicolai Rimsky-Korsakov (1844-1908)

Van de drie opera's die Rimsky-Korsakov aan het eind van zijn leven nog wilde componeren, heeft hij er slechts één voltooid. En zelfs van dit werk, De Gouden Haan, heeft hij geen uitvoering meer mogen meemaken. Gebaseerd op het gelijknamige verhaal (Zolotoy pyetushok) van Pushkin heeft de opera veel weg van een politieke satire, iets wat de keizerlijke autoriteiten niet onopgemerkt bleef. In 1906 begon Rimsky-Korsakov aan deze opera en voltooide deze een jaar later. In datzelfde jaar 1907 werd het keizerlijke leger in de Russisch-Japanse oorlog verslagen. Hierdoor werd een opera, gebaseerd op Pushkins verhaal over de militaire incompetentie van Tsaar Dodon, als een slecht verhulde aanval op het staatsbeleid van Tsaar Nicolaas II gezien en werd de opvoering van dit werk verboden. Tegen de tijd dat een aangepaste versie in het minder gevoelige Moskou in 1909 op de planken werd gebracht, was de componist reeds overleden.

Het hoofdthema van Pushkins verhaal is keizerlijke arrogantie. Aan het begin van de opera waarschuwt de astroloog het publiek dat het verhaal een moraal in zich herbergt. Dan verschijnt Tsaar Dodon die niet in staat blijkt te zijn samen met zijn zoons en adviseurs een goed verdedigingsplan op de stellen. De astroloog komt te hulp en biedt hem de magische Gouden Haan aan die bij elk teken van onraad zal kraaien. Opgelucht belooft de tsaar de astroloog alles te zullen schenken wat hij als beloning vraagt.

Als Tsaar Dodon slaapt, begint de haan te kraaien. Dodon, die liever niet gestoord wil worden, stuurt zijn zonen op het onraad af. Echter, de haan kraait opnieuw en dwingt de tsaar zelf zich naar het strijdtoneel te begeven. Daar aangekomen ontwaart Dodon de lijken van zijn zoons... Bij het hoofdkwartier van de vijand aangekomen wordt hij verrast door een beeldschone vrouw die al Dodons dromen overtreft. Zij blijkt de Koningin van Sjemakha te zijn, die met haar schoonheid elke vijand kan verslaan. Zij danst met de tsaar die haar onmiddellijk ten huwelijk vraagt.

De triomfantelijke intocht in het paleis van Dodon en zijn bruid wordt wreed verstoord door de astroloog die zijn beloning komt opeisen: de koningin. Dodon weigert en in zijn woede doodt hij de astroloog. Nu is de Gouden Haan aan zet die de torenspits verlaat en de tsaar met zijn snavel doodpikt. Een hels onweer barst los en het wordt pikdonker. Dan ontdekt men dat zowel de koningin als de haan zijn verdwenen.... Dan verschijnt nog eenmaal de astroloog die het publiek uitlegt dat alleen hijzelf en de koningin echte mensen waren; de rest van het verhaal was slechts een fantasierijke droom.