Johan Wagenaar (1862-1941)

Johan Wagenaar is één van de belangrijkste figuren uit de Nederlandse muziekgeschiedenis aan het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw. Van 1885 tot 1918 was hij voornamelijk actief in zijn geboortestad Utrecht. Naast docent aan de muziekschool en later directeur van deze instelling, bekleedde hij tevens functies van violist en altist bij het Utrechts Stedelijk Orkest en was hij organist van de Domkerk en dirigent van het Utrechts Toonkunstkoor. Bijna alle sleutelfuncties van het muziekleven in de domstad waren in handen van Wagenaar. In 1919 verliet Wagenaar Utrecht en ging naar Den Haag alwaar hij tot 1937 de functie van directeur van het Koninklijk Conservatorium bekleedde.

In zijn jonge jaren onderging Wagenaar invloed van de toenmalige Brahmstraditie in Utrecht. In zijn eigen compositiestijl is echter vooral de invloed van Berlioz en Richard Strauss waarneembaar.

In 1905 schreef Johan Wagenaar zijn verreweg bekendste werk, de Ouverture Cyrano de Bergerac. Wagenaar heeft deze ouverture gebaseerd op de hoofdpersoon Cyrano uit de 'Comédie héroique' van Edmond Rostand. Het verhaal gaat over de straatarme landjonker Cyrano uit Gascogne die een enorm grote neus heeft. Cyrano is heimelijk verliefd op zijn nicht Roxane die echter zelf liefde heeft opgevat voor de verlegen vriend van Cyrano, Christian. Met Cyrano in de rol van Cupido vinden de twee jonge geliefden elkaar. Na de huwelijksvoltrekking van Roxane en Christian trekken Cyrano en Christian ten oorlog. Cyrano schrijft op verzoek van zijn vriend een liefdesbrief aan Roxane die geroerd door de hartstochtelijke woorden direct naar het front snelt. Christian is echter dodelijk gewond geraakt en vraagt zijn vriend om aan zijn vrouw te vertellen wie de echte schrijver van de brief was, maar Cyrano heeft het hart niet de illusies van de jonge weduwe omtrent haar gestorven geliefde te verstoren. Vijftien jaar later wordt Cyrano, die dodelijk gewond is geraakt in een tweegevecht, het klooster binnengedragen waar Roxane verblijft sinds de dood van Christian. Hier spreekt hij haar toe in zo heftige, hartstochtelijke bewoordingen dat zij eindelijk inziet dat zij in Christian slechts de geest van Cyrano heeft liefgehad. Cyrano sterft in haar armen.

Johan Wagenaar geeft in deze sprankelende Ouverture Cyrano de Bergerac een aantal karaktereigenschappen van de romanfiguur Cyrano weer zoals heldenmoed, liefde, trouw en karaktervastheid, vrolijkheid en ridderlijkheid, humor en satire.