Toelichtingen
Tsjaikovsky - Symfonie Nr. 5
PSO Toelichtingen archief
Archief | Gespeelde programma's | Biografieën solisten | Gespeelde werken | Recensies

November 1995 | China Tournee 1995

Peter Iljitsj Tsjaikovsky (1840-1893)

Symfonie nr. 5 in e kleine terts Opus 64 (1888)
1. Andante, Allegro con anima
2. Andante cantabile, con alcuna licenza
3. Valse:Allegro moderato
4. Finale: Andante maestoso, Allegro vivace

Tien jaar na het schrijven van zijn Vierde Symfonie, voelde Tsjajkovsky zich pas in staat aan een nieuwe symfonie te beginnen. Na een lange toernee door Europa, waar hij veel werk verzet had als ambassadeur van Russische muziek, voelde hij na zijn terugkeer in Rusland de onbedwingbare behoefte om te componeren. Een gevoel dat hij sinds lang niet zo sterk had gehad.

Werkend in zijn nieuwe huis in de rustieke omgeving van het stadje Klin schreef hij in de lente en zomer van 1888 zijn Vijfde Symfonie. Tijdens het componeren was hij zeer tevreden over zijn werk. Echter na de door hemzelf gedirigeerde première kwamen de twijfels. Hij schreef aan zijn mecenas Nadesdha von Meck: "Ik ben ervan overtuigd dat deze symfonie geen succes is. Het heeft iets weerzinwekkends, een overmaat aan opzichtigheid, onoprechtheid en kunstmatigheid. Het publiek voelt dit aan. Het was me duidelijk dat de ovaties die ik kreeg mijn vorige werken betroffen en dat deze symfonie het publiek niet kon boeien of op zijn minst enigszins kon behagen. Het besef van dit alles geeft mij een kwellend gevoel van ontevredenheid. Ben ik werkelijk, zoals men zegt, al uitgeschreven? Ben ik slechts in staat mijzelf te herhalen en mijn voorafgaande stijl na te maken? Gisteravond bladerde ik door 'onze' Vierde Symfonie! Wat een verschil, hoeveel voortreffelijker en beter is die! Ja, dit is zeer, zeer triest!"

Pas na een succesvolle uitvoering van de Vijfde Symfonie in januari 1889 te Hamburg hervond Tsjajkovsky zijn zelfvertrouwen. Wetend dat de componist Tanejev in hem geloofde kwam hij tot de volgende conclusie: "De symfonie lijkt me niet meer zo slecht, ik ben op het werk verliefd geraakt". De crisis was overwonnen.

Tsjajkovsky's grootste talent, zijn rijkdom aan melodieën, komt in de Vijfde Symfonie zeer sterk naar voren. Het is deze lyriek die de componist aan het twijfelen deed brengen. Inderdaad kent deze symfonie een grote rijkdom aan mooie, romantische, weelderige melodieën zoals bijvoorbeeld de prachtige openingsmelodie van het tweede deel in de hoorn. Een melodie waarbij Tsjajkovsky de volgende hartstochtelijke woorden schreef: "Oh, ik heb u lief! Oh, mijn geliefde! Oh, hoezeer heb ik u lief! Als u mij liefheeft ..."

Naast deze gepassioneerde uitlating werd na zijn dood het volgende korte programma van zijn hand gevonden. Tsjajkovsky liet zich daarin enkel uit over het eerste deel: "Inleiding: volledige overgave aan het noodlot, of, wat hetzelfde is, aan de ondoorgrondelijke wegen van de Voorzienigheid. Allegro: gemompel, twijfels, klachten, verwijten ... Zal ik mezelf in de armen van het geloof werpen???"

Of Tsjajkovsky een langer programma had voor dit werk is niet bekend. In elk geval is het uitgangspunt duidelijk: onzekerheid, twijfel. Het openingsthema in de klarinetten, het noodlotsthema, steekt in de loop van het werk telkens de kop op. Pas aan het slot van de symfonie wordt dit thema getransformeerd en wordt het noodlot afgewend. Met een glorieuze, enigszins bombastische mars leidt Tsjajkovsky zijn Vijfde Symfonie naar een triomfantelijk slot.



Programma's  Solisten
Recensies  Toelichtingen
door Geertje Kramer
© 2001 VHV Media Groep | Philips Symfonie Orkest, Eindhoven.