Toelichtingen
Strauss - Die Alpensynfonie
PSO Toelichtingen archief
Archief | Gespeelde programma's | Biografieën solisten | Gespeelde werken | Recensies

November 2002

Richard Strauss (1864-1949)

Eine Alpensynfonie Opus 64 (1915)
Nacht - Zonsopgang - Der Anstieg - Eintritt in den Wald - Tocht langs de beek - Am Wasserfall - Vision - Op de bloemenwei - Op de alpenweide - Durch Dickicht und Gestrüpp auf Irrwegen - Op de gletscher - Gefahrvolle Augenblicke - Op de top - Vision - Mist trekt op - De zon verdwijnt achter de wolken - Elegie - Stilte voor de storm - Onweer en storm, afdaling - Zonsondergang - Ausklang - Nacht

"Ik wacht op jou en ondertussen kwel ik mezelf met een symfonie waar ik tot nu toe nog minder plezier aan beleef dan aan het uit de boom schudden van meikevers". Deze woorden schreef Richard Strauss op 15 mei 1911 aan Hugo von Hofmanssthal, de tekstschrijver die de componist na de voltooiing van de opera Rosenkavalier weer van een nieuwe operatekst zou voorzien.

De eerste schetsen van deze symfonie, die uit zou groeien tot de majestueuze Alpensymfonie, dateren al uit 1902. Alhoewel Strauss het werk in 1911 als overbrugging ter hand nam, wekte Mahlers dood later dat jaar zijn echte interesse ervoor op. In zijn dagboek schreef hij: "De dood van deze eer-zuchtige, idealistische, energieke kunste-naar is een groot verlies… Mahler, de jood, vond hemelse bevrijding in het Christendom. Op hoge leeftijd bekeerde de held Wagner zich onder invloed van Schoppenhauer tot het Christendom. Voor mij is het duidelijk dat het Duitse volk alleen nieuwe creatieve energie zal verwerven door zichzelf van het Christendom te bevrijden… Ik zal mijn symfonie 'De Antichrist' noemen, omdat het de morele reiniging door eigen kracht, bevrijding door werk, aanbidding van eeuwige, grootse natuur ver-tegenwoordigt."

De oorspronkelijke keus voor deze titel was zonder twijfel geďnspireerd op Nietzsches essay Der Antichrist uit 1888. Strauss schetst echter geen beeld van het eindige individu dat jaloers is op de eeuwige natuur, maar van de mens die de natuur verheerlijkt en door zijn natuurlijke omgeving tot grote daden wordt gestimuleerd. Vlak voor de premičre van de Alpensymfonie in 1915 trok Strauss de titel 'De Antichrist' terug.

De daadwerkelijke inspiratie voor de Alpensymfonie vond Strauss niet in Nietzsches essay, maar in het berg-landschap met zicht op de Zugspitze en het Wetterstein-gebergte dat zijn woon-plaats Garmisch omringde. Na een lange aanloop voltooide Strauss de partituur tijdens de eerste oorlogswinter 1914-15 in slechts 100 dagen. In 23 beelden neemt de componist de luisteraar mee tijdens een wandeltocht van zons-opgang tot zonsondergang; de beklim-ming en afdaling van een berg en alle natuur-schakeringen die de wandelaar onderweg tegenkomt.

Niet alleen vanwege de kleurrijke weer-gave van een bergwandeling, maar vooral door de grote orkestbezetting neemt de Alpensymfonie een bijzondere plaats in de orkestliteratuur in. Viervoudig hout en koper, twee harpen, celesta, orgel en allerlei slagwerk worden aangevuld met de voor een symfonie-orkest onge-brui-kelijke instrumenten zoals heckel-foon, twee tenortuba's en achter het podium nog eens 12 hoorns, twee trom-petten en twee trombones. Dit grote symfonie-orkest biedt de componist de mogelijkheid om het enorme natuur-geweld van de bergen in klanken weer te geven. Strauss beperkt zich echter veelvuldig in deze symfonie tot een haast kamermuziekbenadering van het orkest; muzikaal filigraanwerk dat met prachtige klankkleuren ook de kleinste nuance-verschillen en sfeeromslagen weergeeft. Dat Strauss hier zelf tevreden over was, blijkt uit zijn uitspraak die hij na de generale repetitie van dit werk in 1915 deed: "Eindelijk heb ik leren instrumen-teren!"

De Alpensymfonie met haar indruk-wek-kende weergave van de beklimming en afdaling van een alp, met alle kleurrijke klankschilderingen en sfeerschakeringen vormen Strauss' indrukwekkende metafoor van de verheerlijking van de eeuwige natuur.



Programma's  Solisten
Recensies  Toelichtingen
door Geertje Kramer
© 2002 VHV Media Groep | Philips Symfonie Orkest, Eindhoven.