Franz Schubert (1797-1828)

Bij de meeste composities die door de eeuwen heen onvoltooid gebleven zijn, was de dood van de componist de oorzaak. Voorbeelden zijn de 9e symfonie van Bruckner en de 10e van Mahler. Bij Schubert's 'Unvollendete' ligt het anders. Hij schreef deze symfonie, die slechts twee delen telt, al in het najaar van 1822, zes jaar voor zijn dood. Wat is er dan met deze symfonie gebeurd?

Toen Schubert in 1815 bij Salieri te Wenen compositie ging studeren, ontmoette hij daar een medeleerling, Anselm Hüttenbrenner. Er ontstond een hechte vriendschap tussen beide jonge componisten. Ze bezochten elkaar zeer regelmatig en bekritiseerden elkaars werken. Schubert hechtte veel waarde aan de kritiek die Anselm hem gaf. Tot de vriendenkring van Schubert ging ook de broer van Anselm, Josef, behoren. Josef nam de taak op zich om alle composities van Schubert te bewaren.

De vriendschap tussen Anselm en Schubert heeft niet lang stand gehouden. In 1821 stierf de vader van Anselm en Josef. Anselm die de oudste zoon was, moest naar het ouderlijk huis te Graz terugkeren om het landgoed te besturen. Hij kwam nog wel af en toe naar Wenen terug maar zijn bezoeken werden steeds minder. Schubert mistte Anselm wel in Wenen. In een brief vroeg hij hem waarom hij zich toch in Stiermarken opsloot. Was het omdat hij daar nummer één is en hij in Wenen nummer twee (na Schubert zelf) zal zijn? Na deze brief is er haast geen contact meer tussen beide componisten.

In 1825 werd Anselm directeur en dirigent van de 'Steiermärkische Musikverein' te Graz. Deze vereniging had op 23 april 1823 Schubert tot erelid benoemd. Schubert bedankte de vereniging in een brief en stelde haar een symfonie in het vooruitzicht. Schubert gaf het manuscript van de symfonie in b-klein aan Josef Hüttenbrenner die het bij een bezoek aan Graz zou meenemen. Wanneer het in Graz is aangekomen is niet bekend. Waarschijnlijk is het bij aankomst meteen in de kast van Anselm beland waar het bleef liggen tot 32 jaar na de dood van Schubert.

Tot aan het jaar 1860, wanneer Josef Hüttenbrenner het stuk noemt in een correspondentie, is de 'Unvollendete' een vergeten werk. Josef schrijft aan Herbeck, dirigent van het Gesellschaft der Musikfreunde te Wenen, dat zijn broer nog een manuscript heeft liggen van de symfonie in b-klein van Schubert. Dit werk staat, zo schrijft Josef, staat op hetzelfde niveau als zijn symfonie in C-groot uit 1828 en de symfonieën van Beethoven. Alleen is deze symfonie onvoltooid.

Het duurt tot 1865 totdat Herbeck besluit Anselm te gaan bezoeken. In die periode was hij bezig met het organiseren van een concert met werken van Schubert, Anselm Hüttenbrenner en Lacher. Bij Anselm aangekomen zegt hij dat hij het liefst een werk van Schubert zou willen uitvoeren dat nog niet bekend is. Anselm antwoord dat hij nog wel wat heeft en legt Herbeck een stapel muziek van Schubert voor met de 'Unvollendete' daar tussen. Herbeck krijgt het manuscript mee en op 17 december 1865 vindt dan eindelijk de première plaats. Bij deze uitvoering had Herbeck de finale uit de derde symfonie aan de 'Unvollendete' toegevoegd als voltooiing.

Een jaar na de première liet Herbeck de toevoeging van de finale weg omdat hij vond dat de twee delen op zich zelf al genoeg te zeggen hadden en een afgesloten geheel vormden. Toch zijn er altijd componisten met de voltooing bezig gebleven. Schubert zelf heeft wel plannen gehad het werk af te maken. Op de laatste pagina van het manuscript heeft hij de bezetting van het derde deel genoteerd en verder zijn er pianoschetsen, met alleen de melodielijn, van het derde deel bekend. Deze is echter van veel mindere kwaliteit dan de melodische lijnen van de voorafgaande delen dat het waarschijnlijk lijkt dat Schubert er daarom mee gestopt is.