Sergej Rachmaninov (1873-1943)

Met zijn Tweede Symfonie behaalde de Russische componist Sergej Rachmaninov een enorme zelfoverwinning. Immers zijn eerste symfonie, die hij op 22-jarige leeftijd componeerde, was uitgemond in een groot debâcle en had een diepe depressie bij de componist veroorzaakt. Sindsdien lag bij elke nieuwe compositie de volgende depressie op de loer. Ondanks zijn carrière als dirigent en pianist gaf hij het componeren niet op.

In 1906 ziet Rachmaninov zich genoodzaakt door de oplopende binnenlandse politieke spanningen, zijn baan als dirigent van Bolsjoj-theater te Moskou op te zeggen. Met vrouw en dochter vertrekt hij voor enige maanden naar Italië, maar keert in de zomer terug naar het familie-landgoed Iwanowka. In de herfst verhuist Rachmaninov met zijn familie naar Dresden, een stad die in die tijd een grote aantrekkingskracht had op velerlei kunstenaars. Deze inspirerende omgeving stimuleert zijn compositiedrang en hij begint aan zijn Eerste Pianosonate en zijn Tweede Symfonie. Maar ook dit keer worstelt hij met het aan het papier toe-vertrouwen van de muzikale klank-beelden uit zijn geest. In een brief aan zijn oudstudiegenoot en hechte vriend Nikita Morosow schrijft hij: "... Ik heb mij al enige weken niet met mijn nieuwe werken kunnen bezighouden. Misschien is dat wel goed, omdat ik twee weken geleden in een bepaalde gemoedstoestand raakte - iets wat mij tijdens het werk vaak overkomt; een gevoel van angst, apathie en tegenzin ten opzichte van datgene wat ik tot nu toe heb gepresteerd…..".

Tijdens het scheppingsproces was Rachmaninov altijd zeer weinig mededeelzaam over zijn composities. Toch deed in Rusland het gerucht de ronde dat Rachmaninov aan een symfonie werkte. In een brief aan Morosow schrijft hij hierover het volgende: "Juist heb ik van Slonow vernomen dat hij in een of andere krant gelezen had dat ik een symfonie heb voltooid. Wanneer ook jij daar iets over gehoord hebt, zou ik er graag een paar woorden aan willen wijden. Een maand geleden, of iets langer, voltooide ik inderdaad een symfonie, maar daar moeten de woorden 'als schets' aan worden toegevoegd. Ik heb het nog niet wereldkundig gemaakt, omdat ik eerst het gehele werk wil volbrengen." Toch heeft het gerucht grote gevolgen. Rachmaninov vervolgt met: "De wereld zou nog van niets geweten hebben wanneer het niet Siloti [begaafd concertpianist, neef van Rachmaninov] was geweest die naar Dresden is gekomen en alles uit me heeft weten te trekken. Ik heb hem gezegd dat ik in de toekomst een symfonie 'zal hebben'. Hierdoor is het gekomen dat ik nu al een uitnodiging op zak heb, om deze symfonie in het nieuwe jaar te dirigeren! - Het nieuws van de symfonie is reeds alom bekend. Ik kan je in vertrouwen zeggen dat ik hier niet blij mee ben, maar dat het werk er inderdaad 'zal komen'. Echter niet voor de herfst, omdat ik pas in de zomer aan de orkestratie kan beginnen….".

Na een bezoek aan Parijs keert Rachmaninov in de zomer weer terug naar Rusland waar zijn tweede dochter geboren wordt. Hierna vindt hij pas de rust voor het orkestreren van zijn Tweede Symfonie. Begin augustus schrijft hij Morosov: "… Ik ben al twee weken lang druk bezig met de instrumentatie van mijn symfonie. Het werk valt me verschrikkelijk zwaar en verloopt moeizaam. De oorzaak ligt naast de instrumentatie, die me altijd moeilijk afgaat, in het feit dat ik de symfonie eerst ruw heb opgeschreven en nu nog enkele wendingen moet uitwerken. Hoe pijnlijk is het om te moeten bekennen dat ik in deze twee weken slechts de inleiding en het eerste thema en doorwerking het hoofd geboden heb. Wanneer ik mijn tempo niet opvoer (waar ik op hoop!) ben ik nog minstens een half jaar met deze symfonie bezig".

Terug in Dresden rondt hij in het najaar de orkestratie af, zodat het werk op 26 januari 1908 in Sint Petersburg in première kan gaan. Het publiek maakt kennis met een panorama van eindeloze melodielijnen, breed zwevende harmonieën en een ragfijne ritmiek. De weelderige klankkleuren en de overstelpende schat aan melodische invallen roepen een stroom aan beelden en stemmingen op die bij gelegenheid globaal in de pers aangeduid werden met 'Moedertje Ruslands verzamelde wereldleed in e-klein'. Iets wat echter weinig over de inhoud van het stuk zegt. Met deze monumentale, breeduitgesponnen symfonie heeft Rachmaninov een meesterwerk gecomponeerd waarin hij op geraffineerde wijze een schat aan melodieën verwerkt die hij een welhaast ongeëvenaarde rijkdom aan klankkleuren heeft gegeven.