Aram Katsjatoerjan (1903-1978)

In de muziek van Aram Katsjatoerjan is de Armeense achtergrond van de componist duidelijk herkenbaar. Zowel de opzwepend ritmes en vitaliteit als de lange, meeslepende en haast bedwelmende melodieën zijn geïnspireerd op de volksmuziek uit zijn geboortestreek. Niet alleen door het nationale karakter van zijn werken heeft Katsjatoerjan als componist naam gemaakt. "Hij beschikt over een feilloze vakkundigheid als het gaat om het vinden van de juiste samenstelling van de afzonderlijke instrumentale kleuren binnen de totale klankkleur, en heeft zo een oneindig aantal combinaties van klanken gevonden", aldus Sjostakovitsj in een artikel over Katsjatoerjan.

Zowel de opzwepende ritmes als de betoverende melodieën en oneindige variatie in klankkleur zijn duidelijk aanwezig in het Vioolconcert dat Katsjatoerjan in de zomer van 1940 schreef. Terwijl hij zich had teruggetrokken in een tehuis van de Russische componistenvereniging dat gelegen was aan de stille, bosrijke oevers van de Moskva, componeerde hij haast moeiteloos. "Ik werkte zonder inspanning, mijn muzikale invallen en ideeën volgden elkaar zo snel op dat ik nauwelijks tijd had ze op papier te zetten. Er kwam zo'n overvloed aan thema's in me op dat het me moeite kostte om ze gestructureerd te verwerken."

Na ruim twee maanden keerde Katsjatoerjan met de complete partituur naar Moskou terug. Na overleg met de violist David Oistrach aan wie hij het concert had opgedragen, besloot de componist het werk in première te brengen tijdens het Festival van Sovjet-muziek dat in november 1940 in Moskou plaatsvond. Het grote enthousiasme waarmee dit Vioolconcert door het publiek werd ontvangen, bewees dat Katsjatoerjan erin was geslaagd een artistiek waardevol soloconcert te componeren. Een concert dat in de jaren die volgden een groot publiek zeer diep wist te beroeren.

Het concert opent met een zeer vitaal, strijdlustig thema dat door een veel lieflijker tweede thema wordt gevolgd. Deze twee thema's worden afgewisseld door dissonante klanken met een contrasterende ritmiek. Ze werpen een donkere schaduw over dit deel en roepen een onheilsgevoel op in een wereld van vrede. Terwijl de donkere wolken van de Tweede Wereldoorlog zich in het westen aftekenen lijkt het alsof Katsjatoerjan oproept tot waakzaamheid.

Ook boven het tweede deel hangt een dreigend karakter. Zeer onheilspellend is de opening die al gauw gevolgd wordt door de soloviool die een zeer lang uitgesponnen, aangrijpende melodie tot klinken laat komen. Een melodie waarin de Armeense invloeden duidelijk naar voren komen.

De onheilsspellende sfeer van de eerste twee delen wordt geheel teniet gedaan door het turbulente karakter van het laatste deel. Deze Finale voldoet uitstekend aan de bedoelingen van de componist. Het is inderdaad een "stuk vuurwerk op het gebied van vioolvirtuositeit, een apotheose zonder dreiging".