Rillingen over de rug bij Berlioz'

Een grandioze, unieke muzikale gebeurtenis werd de verklanking van de Grande Messe des Morts van Hector Berlioz in de Oosterhoutse Basiliek van Sint Jan. Door de omvangrijke bezetting die dit werk vraagt, heb je eigenlijk nooit de kans een uitvoering te horen, maar in het kader van het Muziekfestival West-Brabant is het mogelijk gebleken.

Tjebe Pojem, Concertkoor Bergen op Zoom, Gemengd Zangkoor Oosterheide, Oosterhouts Kamerkoor, Toonkunstkoor Aurora en het Princehages Mannenkoor zijn na repetities met de eigen dirigenten door Paul van Gulick tot een bijzonder fraai klinkend, ongelooflijk soepel en verstaanbaar zingend groot koor gesmeed. Heel opvallend is de zeer goede balans: een gemengd koor waarin de heren niet onderbezet zijn. Excellent klinken sopranen en tenoren.

Het koor met een voorbeeldig musicerend Philips Symonie Orkest en leden van het Brabants Fanfare Orkest geven Jules van Hessen die zeer geconcentreerd, bevlogen en inspirerend dirigeerde, de mogelijkheid een weergaloze uitvoering te realiseren.

Het is ongelooflijke muziek met een dramatische tekstschildering. Muziek, orkestratie, klankvoorstellingen zijn tot dan niet gehoord. In het Kyrie wordt direct duidelijk welk dynamisch verloop met dit reusachtige klankapparaat mogelijk is. Het koor zingt bewonderenswaardig zuiver, ook in de quasi-spreekkoren. In het Dies Irae zitten schitterende lange melodielijnen van sopranen, die worden gebroken/aangevallen door marcato bassen en tenoren. En dan splijt de aarde open. Schetterend koper komt van alle kanten, er zijn vreeswekkende pauken. Je krijgt tranen in je ogen, rillingen over je rug. Prachtig is de verstilling in Judicanti responsura. Het is formidabel hoe alle uitvoerenden onder aanvoering van Van Hessen alles zo perfect voor elkaar krijgen.

Sterk contrasterend is het vervolg, het hulpeloze Quid sum miser. Klein en smekend is de weke klank van de Engelse hoorn. Door de toegepaste muziek laat Berlioz je tijdens het Rex tremendae werkelijk opgewonden beven, Het publiek geniet van de optimale koorklank, a capella, in Querens me. Haast bizarre flarden klank monden uit in een reusachtige climax uitlopend in een desolaat decrescendo, zachter dan zachter dan zacht. In het Offertorium beperkt het koor zich tot slechts twee tonen: a en bes. Het klinkt bijzonder, mede door de krachtige trombones in Hostias. In Sanctus valt de verschrikkelijk krachtige, gespierde bijdrage van tenor Robert Bruins op. Hij mist geen enkele hoge Bes en dat zijn er nog al wat. Toch zou een minder Wagneriaanse, zeg maar Franse aanpak, dit gedeelte minder uit de toon hebben doen vallen. In het verstilde etherische Agnus Dei raakt de muziek van Berlioz de eeuwigheid.

Uitvoering Requiem van Berlioz. Philips Symfonie Orkest, Brabants Fanfare Orkest, Ensemble Tjebe Pojem, Concertkoor Bergen op Zoom, Zangkoor Oosterheide, Oosterhouts Kamerkoor, Toonkunstkoor Aurora, Princenhages Mannenkoor, dirigent Jules van Hessen. Eindhoven, Beursgebouw, vrijdag 21 juni.

Door Cornélie Hoendervanger

"Wanneer ik veroordeeld zou worden al mijn werken te verbranden uitgezonderd één partituur, dan zou ik voor mijn Requiem genade vragen," luidden de woorden van componist Berlioz, wiens voorliefde dus uitging naar zijn 'Grande Messe des Morts'. Als ensembles echter voor een uitvoering een 'mis-verkiezing' houden, verschijnen vele beroemde missen op de lessenaars, maar Berlioz wordt doorgaans gemeden. Geen wonder, want een ideale weergave van dit spectaculaire opus met z'n kolossale bezetting, ruimtelijke effecten en uiterste contrasten van dynamisch geweld en serene verstilling is een schier onmogelijke taak.

De bizarre instrumentatie stelt de allerhoogste eisen en de combinatie van een reuzenkoor, een symfonie-orkest, een batterij pauken, vier koperensembles en een tenorsolist ontaardt gauw in een ware klankorgie.

Een heel leger van ruim 500 musici, met veel 'huurlingen', was onder de muzikale wapenen geroepen voor de uitvoering van dit grootse Requiem, vrijdagavond in een bomvol Beursgebouw. Het unieke evenement heeft zeker indruk gemaakt maar tevens niet op alle fronten kunnen overtuigen. De enthousiaste dirigent Jules van Hessen verdient allereerst een groot compliment voor de vakkundige wijze waarop hij de gigantische troepenmacht in goede slagordes heeft geleid en excessen in de geluidshinder vermocht te voorkomen. Het Philips Symfonie Orkest speelde knap en boeiend de vaak donker-gekleurde en moeilijk toegankelijke partijen. Werkelijk imposant klonken de vier koperorkestjes die, op hoge posten in de immense hal opgesteld, hun bazuinen uitstortten over de hoofden van de talrijke toehoorders. De 'Dag des Oordeels' kreeg zo een huiveringwekkend karakter. Een extra luguber effect werd net hier bereikt door het feit dat een spookachtige schim op één der wanden van de zaal verscheen, per ongeluk, de schaduw van de dirigent belicht in de verduisterde ruimte!

Het Festivalkoor West Brabant, een cordon van 300 zangers uit verschillende ensembles samengesteld, duidelijk degelijk voorbereid op hun muzikale missie door leider Paul van Gulick, trok goed uitgerust ten strijde maar kon slecht optornen tegen de akoestiek van de grote ruimte. In tumultueuze passages werden de koristen vaak ondergesneeuwd en hun voordracht bleef te eenvormig wat betreft de dynamiek. Heel expressief zongen zij, zonder orkest, 'Querens me'.

De tenorsolist Robert Bruins bleek ook niet optimaal te gedijen in deze zaal. Hij moest zijn stem licht forceren in het lyrische Sanctus, een hoogtepunt van de monumentale compositie, die geen modeluitvoering was maar wel een eclatant eerbetoon ten deel viel.