Jean Sibelius (1865-1957)

Het zou niet verrassend zijn geweest wanneer Sibelius talrijke werken voor viool zou hebben gecomponeerd. Al op zeer jonge leeftijd droomde hij ervan om vioolsolist te worden. “Mijn ongeluk was dat ik tot elke prijs een beroemde violist wilde worden. Sinds mijn vijftiende, ik speelde toen al tien jaar viool, studeerde ik bijna de hele dag. Ik haatte pen en papier, en ongelukkigerwijs hield ik van de elegante vioolstok. Mijn voorkeur voor de viool was al oud, en het was een erg pijnlijke ontnuchtering om te moeten toegeven dat ik mijn studie om een uitstekende solist te worden te laat was begonnen”. Na het moeilijke besluit om van een carrière als violist af te zien, besloot Sibelius zijn heil te zoeken in het schrijven van muziek.

Veelbelovend In de periode tussen het componeren van zijn Tweede en Derde Symfonie schreef Sibelius zijn enige vioolconcert. “Ik kan je maar één ding zeggen: geweldig ! (…) Van de toekomst van dit concert ben ik overtuigd. Slechts één keer in mijn leven ben ik zo enthousiast geweest tegen een componist: tegen Tsjaikovsky, toen hij mij zijn vioolconcert liet zien”, aldus Willy Burmeister in een brief aan Sibelius eind 1903. Burmeister was in die tijd een wereldberoemde vioolvirtuoos en wilde graag de première van Sibelius’ Vioolconcert voor zijn rekening nemen. Helaas ging dat niet. Sibelius was gedwongen het concert eerder dan gepland in première te laten gaan en Burmeister kon zijn agenda daar niet voor vrij maken.

Kritische noten Finlands toonaangevende muziekcriticus Flodin die Sibelius doorgaans goed gezind was, liet zich over de première van het concert alles behalve lovend uit: “Het is duidelijk dat de componist niet zulk een vioolconcert wilde schrijven dat in werkelijkheid niets meer is dan een orkestwerk met een obligate solopartij. Hij kende het lot van deze moderne concerten - ze worden één keer gespeeld en daarna terzijde geschoven…. Dus koos hij voor een alternatief - hij liet de solist de hele tijd alleenheerser zijn, en spreidde de gebruikelijke pracht en praal ten toon. Maar hierbij liep hij op tegen al datgene wat al eerder was gezegd, geschreven en gecomponeerd. Het was onmogelijk om met iets echt nieuws te komen en tegen deze hindernis, deze verborgen klip ging het schip ten onder”.

Sibelius nam de kritiek te harte. Hij nam het concert terug en herzag het. In de tweede versie uit 1905 is veel virtuoos passagewerk geschrapt en is er voor het orkest een veel grotere rol weggelegd. De componist droeg het concert op aan de jonge Hongaarse vioolvirtuoos Franz von Vecsey, die helaas niet in staat was het concert ten doop te houden. Sibelius liet zich lovend uit over Richard Strauss die de première van het Vioolconcert dirigeerde: “Als voorbeeld van Strauss’ buitengewone nauwgezetheid bij het uitvoeren van werken van andere eigentijdse componisten moet opgemerkt worden dat hij drie repetities had met alleen het orkest om de begeleiding te studeren. Maar het Vioolconcert heeft dat nodig”.

Finse passie Sibelius combineert in zijn Vioolconcert de typisch noordelijke sfeer van Finland met de passie van de romantiek. Na slechts enkele maten trillers in de violen zet de solist in met een lange, rapsodische melodie, het eerste van de drie thema’s. Elk thema maakt een eigen korte ontwikkeling door. Na een solocadens weerklinken deze thema’s nogmaals. Met het lange breed uitgesponnen thema van het Adagio di molto schept Sibelius een prachtige melancholieke sfeer. In de springerige finale wisselen twee thema’s elkaar af, het ene geïntroduceerd door de solist, het andere door het orkest. Vanwege het hoekige karakter betitelde de Britse muziekuitlegger Sir Donald Tovey deze finale ooit als een ‘polonaise voor ijsberen’.