George Gershwin (1898-1937)

De jonge George Gershwin begon zijn carrière bij een van de belangrijkste uitgevers op Tin Pan Alley, dè straat in New York waar het moderne populaire muziekleven zich afspeelde. Hij was in dienst als 'song-plugger', een soort koopman die al spelend en zingend de 'koopwaar' van de uitgever, meestal bestaande uit de belangrijkste 'songs' uit de populaire musicals, aan de man moest brengen. Gershwin leidde een armoedig bestaan: voor zijn eerste eigen 'song' ontving 5 dollar terwijl de tekstschrijver 15 dollar ontving! Maar een kleine 10 jaar later had George Gershwin de wereld veroverd en was hij een rijk en welvarend man. Bij de enorme omwenteling die Gershwins carrière doormaakte, speelde zijn Rhapsody in Blue een cruciale rol.

Paul Whiteman, de leider van een toonaangevend 'jazz-orkest', nam in 1923 kennis van enkele composities van George Gershwin. Hij was zeer verbaasd over de kwaliteit van deze werken, vooral omdat zijn eigen ideologie erin naar voren kwam. Whiteman streefde er naar de jazz van Tin Pan Alley te verheffen tot jazz die ook in de concertzaal tot zijn recht zou kunnen komen. In Gershwin zag hij de mogelijkheid deze ideologie werkelijkheid te laten worden.

Het was dan ook Paul Whiteman die Gershwin verzocht een groot werk voor zijn orkest te schrijven. Maar Gershwin, druk bezig met andere opdrachten, vergat spoedig Whitemans verzoek.

Enigszins voorbarig huurde de voortvarende Whiteman de tweede concertzaal van New York af om Gershwins nieuwe compositie wereldkundig te maken. Begin januari 1924, toen Gershwin nietsvermoedend de Herald Tribune opensloeg, werd hij geconfronteerd met het bericht dat op 12 februari in de Aolean Hall een nieuw werk, ja zelfs een symfonie, van hem, George Gershwin, in première zou gaan! Slechts zes weken scheidden de componist van dit belangrijke concert.

Gershwin zette zijn woede op Paul Whiteman om in werkdrift en binnen een maand zette hij de gehele Rhapsody in Blue op papier. Ferde Grofé, pianist en arrangeur van Whitemans orkest, instrumenteerde het werk in een week, waardoor het op de geplande datum in première kon gaan. Met Gershwin achter de piano en Whiteman op de bok werd de uitvoering een ware sensatie. De pers loofde unaniem deze nieuwe compositie die de muziekgeschiedenis een geheel nieuwe weg wees. Was het nu klassieke jazz of jazzy klassieke muziek? Men kwam er niet uit, maar vernieuwend was het wel met al die melodische rijkdom en ritmische vitaliteit!

Gershwin noemde zijn Rhapsody in Blue zelf met enige trots "een muzikale caleidoscoop van Amerika, onze prachtige smeltkroes". Inderdaad smelten in de Rhapsody de drie wezenlijke onderdelen van het Amerikaanse muziekleven uit de jaren twintig samen: jazz, blues en klassieke muziek.