Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975)

Sjostakovitsj’ carričre kenmerkt zich door grote hoogtepunten en diepe dalen. Was de componist in 1936 naar aanleiding van heftige kritiek op zijn opera Lady Macbeth uit Mzensk vrijwel in een isolement geraakt, met zijn Zevende Symfonie uit 1941 werd hij zowel nationaal als internationaal verheven tot held, tot grote strijder tegen het fascisme.

Oorlogssymfonie Sjostakovitsj schreef deze oorlogssymfonie in 1941 tijdens de belegering van Leningrad door de Duitsers. Alhoewel in juli een massale evacuatie plaatsvond, weigerde de componist zijn geboortestad te verlaten. Hij meldde zich aan om naar het front te worden gestuurd, maar dat verzoek werd afgewezen. Ook zijn verzoek om als vrijwillige burgerwacht de stad te verdedigen werd niet gehonoreerd. Uiteindelijk werd hij ingedeeld bij de vrijwillige brandweer en kreeg als taak het Conservatorium van Leningrad te beschermen. Alhoewel Sjostakovitsj nog een paar kansen kreeg de stad te ontvluchten, weigerde hij steeds. Hij deed zijn plicht als brandweerwacht en werkte daarnaast onophoudelijk aan zijn Zevende Symfonie, die hij tijdens luchtalarm steeds zorgvuldig mee naar de schuilkelder nam.

Radiotoespraak Sjostakovitsj was zeer begaan met Leningrad en haar inwoners. In september 1941 hield hij een radiotoespraak en sprak zijn stadgenoten als volgt toe: "Sovjetmusici, mijn dierbare en talloze wapenbroeders, vrienden! Bedenk dat onze kunst door een immens gevaar wordt bedreigd. Laten wij onze muziek verdedigen, laten we onzelfzuchtig en eerlijk werken […] Een uur geleden voltooide ik het tweede deel van mijn nieuwe compositie voor groot orkest. Als het me lukt door te schrijven en ook het derde en vierde deel te componeren, zal dit mijn Zevende Symfonie zijn. Ondanks de oorlog en gevaar dat Leningrad bedreigt, verliep het componeren van de eerste twee delen voorspoedig. Waarom vertel ik u dit? Ik vertel u dit opdat de inwoners van Leningrad die luisteren zullen weten dat het leven in onze stad doorgaat. Ieder van ons houdt nu de wacht. Geboren en getogen in Leningrad voel ik de spanning van deze situatie zeer scherp. Mijn leven en werk zijn geheel verbonden met Leningrad".

Overwinning Een maand later, na het voltooien van het derde deel, schreef Sjostakovitsj: "Terwijl ik deze muziek schreef veranderde Leningrad in een onneembare vesting…. Vol bewondering en trots keek ik naar de heroische daden van de inwoners van Leningrad. Ondanks het veelvuldige luchtalarm voerde een ieder zijn taak precies en efficiënt uit…. Ik moet de finale van de symfonie nog schrijven, maar de contouren ervan staan mij al duidelijk voor ogen. Ik kan het deel met een woord beschrijven - overwinning…. Nooit heb ik een van mijn werken opgedragen, maar deze symfonie, als het werk met succes wordt ontvangen, ben ik van plan op te dragen aan de stad Leningrad. Elke noot, en alles wat ik er in uitdruk, is verbonden met mijn geboortestad en met deze historische dagen van haar verdediging tegen de fascistische barbaren."

Uit angst voor de veiligheid van vrouw en kinderen besloot Sjostakovitsj uiteindelijk toch gehoor te geven aan het verzoek Leningrad te verlaten. Met het manuscript van de Zevende Symfonie en slechts weinig andere bagage reisde hij af naar Moskou. Maar ook daar was het niet veilig en de familie reisde door naar Koejbysjev. Sjostakovitsj’ vrouw, Nina Vassiljevna, schrijft over dit verblijf: "Lange tijd kon mijn man zich niet verzoenen met het idee dat het echt noodzakelijk was Leningrad te verlaten. De intense strijd die zijn geboortestad voerde om haar bestaan, de bijzonder hechte broederschap in deze spannende oorlogstijd - dit alles deed hem zwaar lijden in de onwennige veiligheid van Koejbysjev…". In een klein appartement in deze stad, ver van de frontlinies, voltooide de componist eind december 1941 zijn Zevende Symfonie.